50 Baile Éireannach in aon Sceitse Amháin (Mar fhreagra ar sceitsí Foil, Arms & Hogg)

https://www.youtube.com/watch?v=cMfHVWW4joY

Conas An Mhí an coinne aréir leis an gcailín Maigh Nuad?

Bhí sí Meallach go leor, bhí Tóin re Gaoith álainn aici ach bhí sí an-Chill Mo Cheallóg.

Chuala mé go bhfuil Éadan Doire gránna uirthi!

Chuala mé go bhfuil sí Ceathrú Rua!

Fochla as. Bhí sí Tamhlacht.

Ard Mhaca tú í cheana? Chuala mé go raibh rud éigin Muileann gCearr léi!

Chuala mise go raibh boladh Baile Réisc uaithi!

Dún Laoghaire do Bhéal Feirste!

Céard a bhí ar Bun Cranncha agaibh?

Chuamar ag Baile an Ghóilín sa Phobal

Thosaigh mé ag ól An Naigín agus bhí An Pointe aici

Ansin bhí mé iomlán ar Dún na hEisce

Bhí an Claonadh sin ionat i gcónaí!

Thit mé ar An Lár agus sular thóg mé an chéad Chéim eile

Caitheadh amach mé gan Daingean Uí Chúis ar bith

bhí na Béal Átha na Sluaighe-te thart, tháinig na Dún na Séads,

agus thosaigh siad ag Mainistir na Búille mé. Ba bheag nár Caisleán an Bharraigh siad mé.

Ansin, bhí mé ag Ceapach Choinn go raibh an oíche Baile an Hartaigh

ach Sligeach mé isteach arís, bhuel chuaigh mé isteach An Durlas Éille.

Cill Cheannaigh mé cúpla deoch eile ansin agus bhíomar Baile Sonnáin go leor.

Ansin Rinneamar cúpla Cill Mhantáin sa bhialann Shíneach, agus Gob an Choire an duine. Ansin thosaigh sí ag tabhairt go leor Inis Córthaidh dom

dúirt sí Béal Átha Raghad abhaile leat.

Bhí sise ag iarraidh bheith i gCeannanas.

agus bhí an-iontas orm mar tá cónai uithi faoin Lios Tuathail

So Léim an Bhradáin mé in airde

Ya ar Trá Lí tú léi? Níor cheap mé go mbeadh mórán Creachmhaoil inti sa Leaba Chaillí?

Á Muicneach idir Dhá Sháile ceart a bhí inti!

Bhí sí chomh Sraith Salach sin!

agus an Cill Dara uair níos measa arís!

Cé mhéid Iúr Chinn Trá a ndearna sibh é?47

Aon, dó, trí, Ceatharlach nó níos mó?

D'Inis mé di, Binn Éadair an méid a bhí mé in ann

An Marcach a bhí inti

Caisleán Ghriaire?/Dháiríre?

Cill Dhéagláin! Yé!

Bhí orm léimt isteach i mo Bhaile an Mhóta le himeacht ón áit.

An bhfeicfidh tú An Caisleán Riabhach arís í?

Cluain Meala leat í?

Bhuel tá rud éigin níos Dún Búinne á lorg agam.

Béal an Átha, sin grá.

Aon rud maith ar an teilí?

Ceann le Maigh Arnaí Swartzenigger, Domhnach Batman Begins ag tosú anois.

(ábhar malartach eile; 

Táim chun dul go Mainistir na Féile ceoil éigin léi i rith an tsamhraidh

Bealach Féich air sin!

An tAonach fáth go ndúirt mé é

Ní raibh ach Mionlach eile ann

Cill Mo Bhí fearg an domhain orm

An Brú

Baile Hac

Baile Íomhair

Baile na Martra

Béal an Dá Chab

Béal Átha Grean

Bhí mé Béal Átha hÉis

déanta as Ros Cré na Cille

Mar a bheadh le Ros Comáin

ag bualadh an Dún Droma

Béal Tairbirt amach dom

Ficsean eolaíochta i nGaeilge

Anseo toisc a laghad eolais atá ar an idirlíon ar an ábhar seo

Science Fiction and Fantasy in the Irish Language Philip O'Leary Associate Professor of English, Boston College, U.S.A.

In the brief preface to his novel Algoland (Dublin, 1947), Seán Mac Maoláin indicted his fellow writers of Irish for their timid failure to escape the confines of an outdated realism: 'I have asked many people why the Gaels don't write about any dreams, just about the things they do between morning and midnight—why they don't write about an occasional dream they have between midnight and day. And everyone has given me the same answer, namely, "Well, my friend, don't you know that the poor fellows must wait until that sort of thing is being done regularly in one of the world's major languages?" He then went on to boast of his own rather tentative boldness in attempting to break new ground: 'But I have never given in to that opinion, and I won't, for a little while at any rate.'[1] While Algoland itself does not, as we will see, stretch the imagination all that far, Mac Maoláin was right in his belief that it was one of the few novels or stories in Irish that tried to move beyond a pedestrian nineteenth-century realism.

His explanation for the failure of his colleagues to develop a sub-genre like science fiction in Irish is, however, unconvincing. Writers in many of "world's major languages"—including the English that virtually all writers of Irish could and did read—had been producing works of science fiction, some of them acknowledged classics, for well over half a century. Indeed the novel of which his own Algoland is the faintest of echoes, the American Edward Bellamy's Looking Backward 2000-1887, had been published as far back as 1888. Moreover, one of the earliest full-length translations into Irish was Tadhg Ó Donnchadha's version of Jules Verne's Le tour du monde en 80 jours, which ran in the Irish Weekly Independent from 30 November, 1912 to 1 November, 1913, and inspired one reader of An Claidheamh Soluis to write in 1915: "The Torna-Verne story took us round the world in Irish: 'twas the greatest relief from the cow at the well and the fairy in the fort . . ."[2]

Translation was certainly the means by which another major genre of popular fiction, the detective story, was successfully transplanted into Irish. From its foundation in 1926, the state's Gaelic publishing agency, An Gúm, offered a fair selection of translated mysteries, almost all from English. Thus we find, among others, Gaelic versions of A.E.W. Mason's At the Villa Rose (tr. Micheál Ó Gríobhtha, 1929), Wilkie Collins's The Moonstone (tr. Micheál Ó Gríobhtha, 1933), F.W. Croft's The Cask (tr. Diarmuid Ó Súilleabháin, 1934), E.C. Bentley's Trent's Last Case (tr. Seán Mac Maoláin, 1934), Arthur Conan Doyle's The Hound of the Baskervilles (tr. Nioclás Tóibín, 1935), and G.K. Chesterton's The Innocence of Father Brown (tr. Seán Ó Liatháin, 1938). Doubtless inspired at least in part by such translations, writers of Irish like Seoirse Mac Clúin, Micheál Ó Gríobhtha, Art Ó Riain, Ciarán Ua Nualláin, Seoirse Mac Liam, and Cathal O Sándair put their own sleuths to work on the mean streets of newly independent Dublin.

Irish writers with an interest in science fiction, on the other hand, found virtually no such models available through translation in their own language. Even interpreting "science fiction" quite broadly—as we will do throughout this essay—we find startlingly little interest in a kind of writing with proven appeal for a wide range of readers—in many ways precisely the kind of writing one would expect to have most excited those in charge at An Gúm, people never faulted for their elite standards in literature. The major works of science fiction translated into Irish since 1928 were: R.L. Stevenson's Dr. Jekyll and Mr. Hyde (tr. Feardorcha Ó Conaill, i.e. "Conall Cearnach," 1930), Bram Stoker's Dracula (tr. Seán Ó Cuirrín, 1933), H.G. Wells's The War of the Worlds (tr. León Ó Broin, 1935) and his The First Men in the Moon (tr. Micheál Ó Gríobhtha, 1938). Ó Donnchadha's version of Le tour du monde en 80 jours was published by An Gúm in book form in 1938. And if one wants, one could add, with even more of a stretch, H. Rider Haggard's She (tr. Niall Ó Domhnaill, 1933) and The Heart of the World (tr. Niall Johnny Ó Domhnaill, 1937).

I will suggest below possible explanations for this lack of Gaelic interest in a genre so popular elsewhere, but here it may be noted that in general Gaelic translators— and original writers—showed little interest in science of any kind. The only translation of a serious scientific work published by An Gúm in the first half of the twentieth century was Réim na Réalt, Liam Ó Rinn's version of Sir James Jeans's The Stars in their Courses (1949). Virtually all scientific publications in Irish since have been translated textbooks for primary and secondary schools.

Not surprisingly, then, original Gaelic works of science fiction are thin on the ground and thoroughly mediocre. Indeed in the first decades of the language revival before the creation of Saorstát Éireann (the Irish Free State), they were all but non-existent. The only possible exception—and its inclusion once again involves stretching the definition of science fiction to the breaking point—is Pádraig Ó Séaghdha's ("Conán Maol") 1911 novel Eoghan Paor, a work described by a contemporary critic as "a frankly sensational novel."[3] Eoghan Paor is really a blend of light escapist fiction and inchoate nationalist sentiment in which the world's richest man, the eponymous Eoghan Paor from Kerry, buys, populates, and fortifies all the hills of Ireland in preparation for a declaration of Irish independence.

There was a bit more creative activity in this area in the 1920s and 1930s, although once again what we have is disappointing when one considers that it was in these first two decades of political independence and native control of the educational system that Gaelic writers attempted to boldly go where their forebears had never gone before by cultivating virtually all forms and styles of writing—native and exotic, creative and scholarly, original and translated—to cater for what was believed would be a tide of new readers flowing from the schools. Still, some of what science fiction was written at this time is worth at least passing notice. For example, in his 1924 story "Na Néalladóirí" (The cloud watchers), Donn Piatt used the plot device of abduction by Martians to satirize contemporary debates about orthography and dialect within the language movement. Piatt has a UCD student taken off to Mars where his account of the real and manufactured complexities of the Irish language shock and intimidate a group of Martian linguists (An Reult, 1924). Seosamh Ó Torna's "Cheithre Bhuille an Chluig" (Four o'clock) (Bonaventura, Spring, 1938) has a more mundane setting. His protagonist returns to Dublin after a year in Africa to discover startling changes. There is now no crime, no vice, no deception or trickery, no smoking or drinking. The only tax inspectors are at work to insure that people do not overpay the government, and Mountjoy Jail has been turned into a monastery. There is, however, an underground movement of the erstwhile wealthy and powerful attempting to reintroduce immoral behavior for their own financial benefit. The gobsmacked narrator learns that the whole world is now similarly reformed, all being explained by a recent discovery that Einstein was wrong, that space is straight, not curved, and therefore people should be straight, not crooked. In the end all anticlimactically turns out to have been a dream, but Ó Torna's story, with its nicely detailed descriptions of the new Dublin, was a real exercise in the kind of alternate thinking that gives science fiction its special appeal.

Ó Torna created another genuine science fiction story in "Duinneall"—the word is a blend of "duine" (person) and "inneall" (machine) (Bonaventura, Spring, 1938)—the tale of a country boy who, having come to the city to work with machines, becomes increasingly mechanical himself: "As a result of his constant contact with every kind of machine, something I hardly dare mention happened. A damnable transformation happened in the man's heart and mind. His free will slipped away. His intelligence hardened. The talent for poetry ebbed and the light of faith and love that he had darkened. Mechanism overwhelmed the humanity in him. As the Gaelic (or human) qualities were submerged, the characteristics of the machine took their place. At last one could not believe he was either a person or a machine, but rather something in between."[4] And according to Ó Torna's narrator, speaking in the ominous days of 1938, this new hybrid was becoming ever more common: "The customs of your ancestors will be crushed under foot by fashionable Duinneall. Drama and music will be forbidden you by mechanical Duinneall. Statesman Duinneall will take away your freedom. The pick of the Duinnealls—Duinneall the Soldier—will take out your guts. And to make things even worse, Duinneall the Philosopher will not leave you your spiritual soul."[5]

Several Gaelic works of the time were set in the future, a plot device used to ponder possible future political developments at a time of considerable uncertainty in Ireland and the world. Thus "Marbhán" by "Conán" is a detective story set in the year 2000 and dealing with the efforts of an underground royalist conspiracy to overthrow the then established Irish-speaking, thirty-two county republic (Connacht Tribune, 25/3/33). Seán Ó Ciarghusa's 1925 play Díbeartaigh ó Shean-Shasana (Exiles from old England) takes place in 2025, when the Irish language has been so successfully restored that a group has been founded to try to revive English in Ireland. Brian Ó Nualláin ("Myles na gCopaleen") offered a characteristically comic take on this theme in "Díoghaltas ar Ghallaibh 'sa Bhliadhain 2032!" (Vengeance on the English in 2032!) where, in a now Irish-speaking Dublin, the narrator is able to dupe an English tourist into delivering an abusive tirade in Irish thinking he is just asking directions (Irish Press, 18/1/32).

Virtually none of these works is at all concerned with the fantasies of scientific or technological change—for better or worse—that is the stock-in-trade of so much popular science fiction. An exception here is the most original—and longest—Irish vision of the future written in the first decades of independence—or since for that matter. Art Ó Riain's novella An Tost (The Silence)(Dublin, 1927) is divided into five sections, set in 1914, 1916, 1921, 1938, and 1975. In the two sections set in what was then the future, the protagonist is the Irish government's Minister for Air Travel, to whose lot it falls to defend the nation against the combined threat of England and Japan, both eager to occupy the country for strategic purposes. In the period just before world-wide hostilities erupt, the Irish president declares neutrality, but Ireland is soon driven to ally itself with "the two Americas," a move that fails to stave off an invasion by the joint British-Japanese forces. After the occupation of the country and the torture of the heroic protagonist with a laser-like device, the nation is liberated by a joint Irish and American rescue operation flown in enormous American aircraft. Having survived to see the liberation, the protagonist dies from the torture he has suffered. Ó Riain's tale is noteworthy for, among other things, its depiction of the kind of futuristic devices fans of this genre might expect—the laser gun, the huge aircraft, and coin-operated pay radios on the streets.

High-tech gadgetry is central in Máiréad Ní Ghráda's Manannán (Dublin, 1940), a work that Éamonn Ó Ciosáin has correctly identified as "the first book of its sort, that is science fiction, written in Irish" (an chéad leabhar dá short a scríobhadh i nGaeilge, is é sin, ficsean eolaíochta).[6] (An Tost was published in a volume with seven of Ó Riain's short stories.) Apart from this claim to primacy, Manannán, a work designed for young readers, is, however, of little importance. Indeed Ní Ghráda, a competent writer of short stories and one of the most adventurous and accomplished Gaelic playwrights of her time or since, does not seem to have expended all that much imagination on a genre in which imagination is all. Inspired by an ancient Egyptian text, an Irish astronomer has discovered a nearby planet hitherto undetected behind a thick cloud of gas. He, his young son, and two colleagues—one a skilled pilot—take off for the planet in a propeller plane equipped with auxiliary rockets. Using the slingshot effect of the earth's gravity—the only touch of scientific sophistication in the book—they reach the planet, which they have named Manannán in honor of the Irish sea god. Conveniently enough, it has breathable air, a comfortable climate, edible food, potable water, and humanoid inhabitants with whom they quickly learn to converse. These people live within cities surrounded by electrical force fields to protect them from the hideous local monsters, the amphibious, shelled, tentacled, and simian faced Cráidhmí. With the aid of a giant robot they construct and manipulate from a control center in its head, the Irish manage to decimate the Cráidhmí, apparently untroubled by the fact that these beings they slaughter wholesale seem to have at least a rudimentary intelligence. The earthlings also save the local government from an attempt to overthrow it using a huge subterranean machine designed to erupt out of the earth and subsequently lead a coup in the city.

The most interesting aspect of Ní Ghráda's story does not, however, depend on either slimy monsters or shiny machines, but rather on a theme of genuine contemporary relevance. The local chief magistrate, whom the Irish at first believe to be a benevolent figure, turns out to be a ruthless dictator who tortures those he suspects, inflicts a dreadful death-in-life form of mind control on his real and imagined enemies, and gases those of his own people he thinks are too favorably impressed with the accomplishments of the Irish visitors. Above all, he hopes to convince or compel those visitors to build him a whole fleet of killer robots so that he can take over the whole planet. The earthlings escape home, having learned a valuable lesson about dictators and their ability to manipulate the fears of their people for their own power. Safe on Irish soil, the astronomer whose discovery set the whole adventure in motion draws a moral few at the time on this planet could have questioned: "Thank God we are in a country over which there is neither head-ruler or dictator . . . They are worse than the Cráidhmí themselves."[7]

In Algoland (Dublin, 1947), Seán Mac Maoláin pretty much removes all suspense by telling us in the very first sentence that everything that happens in the book is a dream: not even all that intriguing a dream. The Algolanders do have a range of labor-saving devices, but most of them are far less impressive than ones we all have seen since waking up this morning. For example, their most important citizens—and all their soldiers—travel about with maneuverable parachute-like devices. They live in mobile homes which they park anywhere they find a designated space in their city, which is located underground and protected by a compass-jamming device for security reasons. The city is also equipped with artificial sunshine, rain and moving sidewalks. The citizens use automatic showers that function like giant washing machines, eat dehydrated and re-constituted food, move around on personal motorized skates—boards for the elderly—and get their money from rudimentary ATMs. Nor does Mac Maoláin show more ambition in his depiction of the social customs of the Algolanders. They are Christians who speak a form of Latin, are obsessed with fashion—fat is in at the moment—love gambling on anything, including chicken races, sue at the drop of a hat—and the frequent exchange of hats is an important ritual for them. They also spoil their children and are addicted to the movies. Among the more interesting aspects of their society are their restriction of military service with its attendant parachutes to children, who enjoy such things; their reservation of university education to those over 50, who can appreciate it; and their insistence that only those who have proved they can heal themselves are fit to be physicians. This last rule leads would-be doctors to infect themselves with all kinds of diseases to prove their abilities. More disturbing is the Algolanders' equipping of every citizen with a lie-detecting device to monitor possible criminal behavior. The tapes in these devices are checked regularly and appropriate penalties assessed. Enriched by exports of natural beauty products abundant in the country, the state provides a decent standard of living for all citizens, many of whom continue to work to support their gambling habit, a habit that has impoverished more than a few. In effect, it is difficult to see what the point of this book is. The Algolanders had little to teach Mac Maoláin's contemporaries and their gadgets just aren't that much fun. Mac Maoláin returned to Algoland in Na hOileáin Séanmhara (The Happy Islands) (Dublin, 1953), but that, apart from its concern about nuclear destruction, this novel is pretty much just more of the uninspired same.

Not surprisingly, the next Gaelic writer to attempt this genre was Cathal Ó Sándair, whose productivity and sales figures will almost certainly never be matched by any other writer of Irish. In the 1940s Ó Sándair began the task of providing readers of Irish with all of the popular genres then available in other languages. His most famous creation was his detective Réics Carló, who himself on occasion had to deal with fiendish futuristic devices and even went to the moon on one caper. But Ó Sándair also wrote westerns, pirate stories, and boarding school adventures. His science-fiction hero was An Captaen Spéirling, who first appeared in 1960 in An Captaen Spéirling agus an Phláinéad do Phléasc (Captaen Spéirling and the planet that exploded). The four Captaen Spéirling adventures that were published in 1960 and 1961 were meant to be simple potboilers for the young, but they are not without interest, not least because they are so thoroughly in the mainstream of the genre at the time. To get an idea of Ó Sándair's approach we can focus here on An Captaen Spéirling, Spás-Phíolóta (Captaen Spéirling, Space-pilot) (Dublin, 1961). The story is set in 2000, when the earth's most precious resource, uranium, is running out and war for what remains is imminent. An Irish scientist has, however, determined that there is an abundant supply on the moon. The Irish government benevolently decides to fund a mission to prove his theory and then secure and distribute the uranium to all countries on earth in need of it. Unlike Ní Ghráda's adventurers, Ó Sándair's astronauts travel in a real rocket built and launched on the Curragh of Kildare. On the moon they discover a humanoid civilization whose members still bear the disfiguring scars of their own nuclear holocaust. The Irish manage to overcome their suspicions, win their trust, and acquire a huge supply of uranium on condition that it never be used to make weapons. More importantly, the moon people share with their new friends their own greatest technological advance, "so-ghaethe" (good rays), energy beams that immediately neutralize feelings of aggression and cause an overwhelming desire to cooperate. Needless to say, when the astronauts return to Ireland, their government arranges for these rays to be made available through the UN to every country on earth.

Ó Riain, Ní Ghráda, and Ó Sándair have had few successors in this genre. Indeed the only full-length science fiction novel to appear in the last forty years is Micheál Ó Brolacháin's Pax Dei (Dublin, 1985), an off-the-rack Orwellian vision of future dictatorship and degradation. There are, it seems to me, several main reasons for the failure of Gaelic to develop this genre, a genre that moreover offered a promising way out of the still unresolved dilemma of how to write realistic literature in Irish about a world in which that language is little spoken. One explanation for lack of Gaelic interest in science fiction is lack of Gaelic, indeed Irish, interest in science itself. When the language movement began, Irish education rigidly adhered to the conventional curriculum then in place in England, a curriculum that placed maximum emphasis on the classics and the humanities as then understood. National independence only copper fastened this bias by adding Irish as a, if not the, major subject in Irish schools, leaving little room for science education even if there had been an interest. On a more ideological level, science fiction could lead young, and not so young, minds into areas of speculation uncomfortable or worse for those reared in the doctrinaire Catholic religious climate that predominated in Ireland until not all that long ago, a climate that found terrestrial evolution, much less the possibility of very different kinds of life elsewhere, troubling if not inconceivable. And if the traditionally devout may once have found science fiction potentially sinful, more recent Gaelic authors, eager to produce Literature with a capital L, seem to have found it silly. At any rate few literatures in the world today could be so top-heavy in their concentration on the serious and experimental over the light and accessible. As Alan Titley pointed out more than 20 years ago, Irish literature needs a lot more of what he called 'junk' of all kinds if it is to capture and hold readers.

Lest this paper end too pessimistically, we should, however, note that if science fiction in the strict sense has not played any meaningful role in modern Irish literature, several of the most talented writers of the language have explored the possibilities of fantasy either whimsical or Kafkaesque and of what we may call Gaelic magical realism. One thinks here of Máirtín Ó Cadhain's stories "Cé Acu?" (Which one?) (1967) or "Ag Déanamh Páipéir," (Making paper) (1977) Diarmuid Ó Súilleabhain's novels Maeldúin (1972) or Aistear (Voyage) (1983) and many of the stories in Micheál Ó Conghaile's collections An Fear a Phléasc (The man who exploded) (1997) and An Fear nach nDéanann Gáire (The man who does not laugh) (2003) and in Pádraig Ó Siadhail's Na Seacht gCineál Meisce (The seven kinds of drunkenness) (2001). In addition, genuine science fiction elements plays a role in two of the most imaginative Gaelic novels of the last two decades, Séamas Mac Annaidh's Cuaifeach Mo Londubh Buí (The whirlwind of my yellow blackbird) (1983), in which brain transplants feature, and Tomás Mac Síomóin's Ag Altóir an Diabhail (2003), where contemporary Ireland's cultural identity crisis is mirrored by the entirely unreliable narrator's obsession with a lifelike robotic sex partner with interchangeable heads—he opts for Hilary Clinton and Mary Robinson. One can give up a lot of slimy aliens in exchange for Mac Annaidh's bringing together of Patrick Pearse and Father Dinneen at a punk dance in Enniskillen, or Mac Síomóin's picture of a frustrated school teacher trying unsuccessfully to put together his new life partner from the ungrammatical English-language instruction manual compiled by a Japanese employee of Marital Electronics Ltd.

This paper was originally presented as part of the "Celtic Science Fiction and Fantasy" session organised by the Discussion Group on Celtic Languages and Literatures at the Modern Language Association Annual Meeting, Philadelphia, USA, 2004.

References

[1] Is iomdha duine ar fhiafruigh mé de caidé an fáth nach scríobhann na Gaedhil brionglóidí ar bith ach na rudaí a ghní siad idir maidin agus meadhon oidhche - caidé an fáth nach scríobhann siad corr-bhrionglóid dá ndéan siad idir meadhon oidhche agus lá. Agus b'ionann freagra a thug gach duine orm .i. 'Óró, a dhuine chléibh, nach bhfuil a fhios agat go gcaithfidh na créatúir fanacht nó go mbidh a leithéid dhá dhéanamh go coitcheanta i gceann éigin de mhórtheangthacha an domhain?' . . . Ach níor ghéill mé do'n bharamhail sin ariamh, agus ní ghéillfidh - go fóill beag, ar scor ar bith.

[2] 'K. M'S.,' 'Torna's Translation of "Round the World,"' An Claidheamh Soluis, 25 September, 1915.

[3] 'In the Gaelic World,' Weekly Freeman, National Press and Irish Agriculturist, 10 February, 1912.

[4] De thoradh a shíor-thadhaill le hiolsadhas inneall do thárla rud gur ar éigin leómhfad a luadh. Thárla claochlódh damanta istigh i gcroidhe agus in aigne an fhir. Do théaltuigh a thoil. Do chalcuigh a mheabhar chin. Do thráigh féith na filidheachta agus do dhoirchigh solas an chreidimh agus an ghrádha aige. Fuair an meicneachas treise ar an ndaonnacht aige. Do réir mar chuaidh a thréithe Gaedhil i mbádhadh connacthas airdheanna an innill 'na n-ionad. 'Sa deire níor chreidte go raibh sé 'na dhuine ná 'na inneall ach idir a bheith eatorra.

[5] Brúighfear nosa bhur sinnsear fé chois ag Duinneall na bhfaisean. Crosfar dráma agus ceol oraibh ag Duinneall an tSoin-mheaisín. Bainfidh Duinneall Státaire bhur saoirse dhibh. Bainfidh scoith na nDuinneall — Duinneall Saighdiúir — bhur mbaill bheathadh dhíbh. Agus mar bhárr donais ní fhágfaidh Duinneall Feallsamh bhur n-anam spioradálta agaibh.

[6] Éamonn Ó Ciosáin, 'Máiréad Ní Ghráda agus a Saothar Liteartha' (Máiréad Ní Ghráda and her literary work) in Máiréad Ní Ghráda, An Triail / Breithiúnas (Dublin, 1978, p. 179).

[7] A bhuidhe le Dia sinn a bheith i dtír ná fuil Ard-Mháighistir ná Deachtóir uirthe . . . Is measa iad-san ná na Cráidhmí féin.

Foinse[edit source]

https://books.google.ie/books?id=JXIv00X-jmoC&pg=PA200&lpg=PA200&dq=duinneall+philip&source=bl&ots=xVO2l0J3t8&sig=3gCMvWSuwcbJctAzmxDjXxbcdes&hl=ga&sa=X&ved=0CB8Q6AEwAGoVChMIu6SH7-uMxwIVApoeCh2AbACS#v=onepage&q&f=false

Inimirce agus teifigh san Eoraip

Tá an dá thaobh ar an mbád agus an dá thaobh ar an scéal leis.

Dá gcreidfeá lucht na heite deise bheadh i do chroí istigh gur slua gioblach de Mhoslamaigh chraosacha gan mhaith a alpfaidh siar thú i do chodladh Críostúil duit atá ar nuachtáin na hEorpa le seachtainí. Os a choinne sin dá bhfíorófaí focail na heite clé boige bogásaí chreidfeá gur truán bocht gach teifeach nach féidir déanamh gan liobrálaigh an Iarthair a bheith ag cur a mbundún dearg amach ag cabhrú leis agus gur chóir do gach duine eile ar domhan teacht abhus agus cur fúthu linne, ar an tolg sa seomraí suí, tuigeann tú.

An chéad dream acu sin ní smaoineoidh siad meandar ar na teaghlaigh atá i mbaol báis agus atá faoi anró is chruatan. An dream eile ní luafaidh siad ar ndóigh gurbh é deireadh an bheartais chéanna, dá dtabharfaí é chun críche ar fad é, go lonnófaí an uile mhac máthar de thíortha iomlána ón Afraic, cuid mhór den Áis, agus áiteanna eile nach iad anseo san Eoraip. Rud nach mbeadh chun ár leasa, ná a leas siúd acu oiread.

Is dána an té, agus is fuar an croí chuile sheans, nach ndeachaigh pictiúr ríbhrónach Alan Kurdi, é báite, bídeach, bithleochaileach, i bhfeidhm air. Mar sin féin nach i dtosach na haicíde is fusa a leigheas, agus nach i mball na haicíde leis? Ní fiú míochaine dá fheabhas mura bhfeidhmíonn sé ar chúis an angair. Cloisim ansin gurbh fhearr an uile phingin a chaithfear ag cur caoi ar chórais na dtíortha as a bhfuil na truáin seo ag teitheadh, ná cent rua anseo. Nach bhfágfadh sin go mbáfar is go mbascfar is go mbrisfear idir an dá linn iad siúd atá tar éis triail orainn as tíortha i bhfad i gcéin?

Cuimhnigh leis gurb iad seo lucht rachmais a dtíortha féin, cuid mhór, daoine a raibh de ghus agus de ghustal acu sleamhnú thar teorainn amach. Fágann sin gur fágadh ina ndiaidh daoine níos anróití arís. Titeann an dualgas orainn mar sin dul i ngleic le bunfhadhbanna na dtíortha sin, cobhsaíocht pholaitiúil a chur sa treis, cinnteacht soláthar bia agus dí agus mar sin de.

D’fhógair an rialtas in Éirinn go gcuirfí slí ar fáil do 4,000 duine agus is cosúil go mbeidh buiséad ar leith ag dul leis an líon seo ach mar is eol dúinn is fusa go mór briathar ó bhéal ná lámh as póca. Tá a fhios sin go dóite ag éinne a fhaireann lucht ceannais a deir ar leibhéal íseal éigin na síceolaíochta nach cuma má bheidh dearmad déanta ar Alan Kurdi beag nuair a thitfidh amach i gceann trí bliana nár cuireadh ach a leath den tsuim a gealladh ar fáil. Tharla cheana.

Cá bhfuil an fhírinne más ea agus cá bhfuil an freagra deas tomhaiste críochnúil? Ní hann dó ar an drochuair, amhail gach rud a chuirtear faoi shúil an mhiondearcáin; tá cúrsaí níos casta ná mar a shíltear. Is eagal le daoine a aithint go minic gur áit éigin sa lár atá an fhírinne, áit éigin idir seafóid na heite deise faisistí agus ráiméis na heite clé is amaidí. Dá dtógfaí gach duine isteach a mbeadh bheith istigh uathu, chuirfí sinn féin amach faoin doirteadh. Ar an taobh eile den scéal bhainfí cuid dár ndínit mar dhaoine daonna mura ndéanfaimid iarracht cuid mhór níos mó ar son an dreama sin atá tar éis an oiread sin cogaíochta agus cos ar bolg agus scrios ar chathracha agus sceon ar chlanna a sheasamh. Mar sin glactar le go leor acu ach réitigh an bhunfhadhb thall.

Amhail an báidín atá ag treabhadh na dtonn go tréan thall chuig oileán iathghlas seo na naomh is fearr a bheith ina lár istigh ná ag aon cheann dá dhá fhoirceann. Is lú seans titim i bhfarraige uaidh seo. Seachain a ghob is fainic an tsuíóg. Is socra go mór anseo é ina chorplár istigh. Buail fút.

Obair gharbh

(obair ullmhúcháin d'aiste an méid seo thíos, gan aon slacht air, is fearr amuigh anseo é ná lobhadh leis go digiteach ar mo ríomhaire glúine.)

 Na tréithe is suntasaí i bhfilíocht Shomhairle Mhic-Gill-Eain

trí chineál dáin ag Somhairle

grá, polaitiúil, cogadh, eorpach/cummanach.

stuif polaitiúil ábhar ciotach, rófhollasach, ródhthracht i mbun chraobhscaoileadh an deá-scéala

beirt bhan i dánta d'eimhear, nessa ní shé, ciméra de na mna éagsúla dar thug se grá

chuir somahirle milleán air fein nach ndeacaigh sé le troid a chur ar Franco agus b'shin an fáth nach n-éireodh lies leis an mbean.

Ard-Mhusaeum na h-Eireann

gaoid - smál

ag déanammh brachaidh

ní dhearna mise ach rud ar bith ach ardmhusaem na heireann

( is suntasach seo na haiteanna a bhfuil comharthaí dátheangacha éigin iontu, rud a théanna i bhfeidh ar thíortha a cheile na Breathnaigh agus Albanaigh, rud a luaitear inniu. glaschú

arís eile tá teipthe air mar a theip sa roghainn, ach is ann dó fós, samhlaim go dtagraíonn seo do lucht na réabhlóide síoraí a chreideann i dtólamh go bhfuil siad ar leac na réabhlóide, rud ar léir ar pholaitíocht an linne seo fiú amháin. Ós rud é gur ann don lucht oibre is ann don seans go mbeidh réabhlóid ann arís agus níos  bualadh ar  Conghaile, cé gur bhá

bua na teipe, laochra a chur i gcomórtas le laochra a chuid scéalta féin. gafa amach is amach le samplaí roimhe sa  dan A' Bhuaile Ghréine

Lia Fáil áit a n'insealbhítí ríthe á nascadh leis an nglantóir sráide, ach tá níos mó ná sin ann cinnte mar gur ghlantóir sráide a bhí in Ó Conghaile féin, post a bhí ag a dheartháir agus ag a athair leis. Is tríd an obair seo a tháinig forbairt ar an mbaint a bhí aige leis an gceardchumannachas.

A' Bhuaile Ghréine

Déanann sé a ghrá a cur i gcomparáid le banlaochra an traidisiúin bheil

Deirdre- thit i ngrá le Naoise, chuir an rí ruaig uirthi, maraíodh Naoise,

Úna Nic Dhiarmada tinn le grá, tomás níor lig a muintir dó í a phósadh, Áth an Donóige, tháinig an teachtaire ansin

agus cinn na stair leis, bean Mhic Ghille Bhríghde

ach an bhfuil an iomad ann, nach bhféadfadh gur duine ann féin í, nach leor liodan de phearsana le cur síos uirthi?

is ionann í agus Deirdre, Maud Gonne, cailíní as na hamráin, Una Thomáis Láidir ach ní leor iad le cur síos ar áilleacht s'aici seo. Chuirfeadh sé an dan díreach ag feidhmiú di, le go bhfeádfadh sé an uile áilleacht a bhí ann riamh a cheapadh ann chomh maith le súáilcí thíortha na hEorpa.

Ach ní eisean aon cheann d'fhir na mban sin, Naoise, nó Tomás Ua Custi nó Bertrans nó Fionn mór no Diarmad. tá air bheith ag breacadh filíochta agus áilleacht seo na n-áilleacht a fhoirfiú agus a choinneáil ann di.

Ta leugach age arís anseo.

Ban-Gháidheal

frithghiúdachas ann

sclábhaíocht a bhfuil seantaithí againn uirthi ó scéalta na hÉireann An Braon Broghach

frithreiligiúnda, airiím seo mar rud polaitiúil. cumannach

Labhair t'eaglais chaomh

mu staid chaillte a h-anma thruaigh

agus leag an cosnadh dian

a corp gu sámhair dhuibh an uaigh

agus tá ráite ag d'eaglais, maidir lena hanama caillte truamhéilacha agus dísligh an luain gan stad a copr

isteach i sícháin dhibh na huaighe.

nach fiú faic na fírde focail na heaglaise,

gur ghuigh daoien chun dé arán a thabhairt dóibh ach nár tugadh gr ghuigh siad chun Stailín agus gur tugadh dhá thrucail chucu., scéal apacrafúil

Hallaig

an fia, mar atá is coin is madaidhean-allaidh,

Aisling agus Tóir An Slánú i bhFilíocht Shomhairle MhicGill-Eain an sagart Máire Ní Annracháin

cosúlachtaí suntasacha idir seo agus coilltean ratharsairm  tógtha leis na huirlisí céanna

cónascadh na staire agus na meitifisice, anáil na staire ann

ach ga le nóta mínithe, ní féidir é a thuiscint gan cuid mhór a bheith ar eolas agat faoi, faoi stair na haite agus stair ghinearálta na hAlban,

cruthaíonn an dán réiteach trí úsáid a bhaint as teanga fhileata an simri láithreahc agus fháistineach, agus an paradacsa go bhfuil an t-olc féin páirteach sa slánú(bua na teipe, íobairt fola lucht 1916)

an fhís agus an tóir an dá phríomstráitéis a ndéanann sé dul i ngleic leis an olc,

samhlaoid na coille mar eochair. dhá choil atá ar ratharsair inniu, toradh ar shlad an phladóra,

tagairt do chomhthíos na coille giuise,(ce gur uirthi seo atá Coilltean Ratharsair bunaithe) ní gairdín aoubhnis Pharthais anois í ach coill an pohlandóra,

Uaibhreach a nochd na coilich ghiuthais

ag gairm air mullach Chon an Rá

díreach an druim ris a' ghealaich -

chan iadsan coille mo ghráidh.

Is coill fhiáin í coill Hallaig

alt le John MacInnes 1975 for the landscape is a Gaelic Landscape. Yet equally palapble is the Romantic sensibility of the poem... Through his genius, both the Gaelic sense of landscape, idealised in terms of society, and the Romantic sense of communion with Nature, merge in a single vision, a unified sensibility.

Is í an mheafaireacht, thar aon rud eile, atá i gceist, ach feicfimid nach í na mheafaireacht amháin a dhéanann an bheart.

Is mar mheafar a chuirtear inar láthair ar dtús báire é.

's tha mo ghaol aig Allt Hallig

'na craoibh bheithe, 's bha i riamh...

tha i 'na beithe, 'na calltuinn

'na caorunn dhíreach sheang úir...

tá an meafar agus an dán nasctha ar fad leis an stair,

comhairle mháir ní ainnn maidir le haimsirí na mbriathra, an al agus an af a nascadh le chéile, tá sruth ama ann mar sin dar léi agus is cinnte go bhfuil seo ann, ach gan bheith mar leitheoir an bhfuil seans go nglacfaí leis mar aimsir ar leith. Tá a leithéid tugtha faoi deara agam agus mé ag déanamh iarrachta you an Bhéarla a aistriú cé gur 'you' tríd síos a bheadh i ndan is féidir leis a athrú

creideann an phearsa go bhféadfaí an foréigean agus an scrios a chur ar ceal lena macasamhail d'fhoiréigean. Cuireann sé a mhuinín sa ghrá, a mharóidh an fia ama. rud aisteach e seo bu os cionn le gnáth smaonte faon ngra, , sainráiteas hallaig og bhfuil na t-olc mar chuid den slánú, éirí amach

is fia an ama a mharófar. Ta fia eile aige i gCoin is Madaidhean alla atá n os cionn ar fad le fia Hallaig, anseo is a ghrá atá ann.

thig peilear á gunna Ghaoil

's buailear am fiadh a tha 'na thuaineal

a' snótach nan láraichean feóir;

Ó Coill go Barr Ghéaráin

Somhairle MacGill-Eain

Na Danta maille le haistriúcháin Ghaeilge le Paddy Bushe

sa réamhfhocal le Seamus Heaney(nach léir gur aistriúchán é)

"bhí sé...teanntaithe idir nua-aoiseachas agus an traidisiún"

ardstíl urlabhra chomh sean le Hóiméar

"I bhfilíocht MhicGill-Eain, fíoras fisiciúil is ea an taobh tíre agus tá gné mheitifisiciúil leis chomh maith. Na crainn bheithe i Hallaig', mar shampla go príomha is beitheanna geala iad ag fás i ngleann uaithne áilelacht choscrach ag baint leo, ciúin agus aonrach"

"níos uilí ná a lonnaíocht san am i láthair"

Hallaig

'Tha tìm, am fiadh, an coille Hallaig’

Tha bùird is tàirnean air an uinneig

trom faca mi an Àird an Iar

’s tha mo ghaol aig Allt Hallaig

’na craoibh bheithe, ’s bha i riamh

Uaibhreach a‑nochd na coilich ghiuthais

a’ gairm air mullach Cnoc an Rà,

dìreach an druim ris a’ ghealaich –

chan iadsan coille mo ghràidh.

Tha iad fhathast ann a Hallaig,

Clann Ghill-Eain ’s Clann MhicLeòid,

na bh’ ann ri linn Mhic Ghille Chaluim:

chunnacas na mairbh beò.

’s nuair theàrnas grian air cùl Dhùn Cana

thig peilear dian à gunna Ghaoil;

’s buailear am fiadh a tha ’na thuaineal

a’ snòtach nan làraichean feòir;

thig reothadh air a shùil sa choille:

chan fhaighear lorg air fhuil rim bheò.

Tha tím am fiadh, an coille Hallaig,

cumtha ag an am céanna dar le

draíocht, meafar, crainn ag glacadh áit a sheanmhuintire, crainn dhúchasacha,fís osnádúrtha a bhí aige

pearsantachtaí na talún baineann, flúirseacht, torthúlacht baineann. combhá an dúlra, tá fís aige, déanann iarracht an fia a mharú.

is le foréigean a dhéanann sé sin

tá na daoine beo sna crainnte a a mbíodh a dtithe, fanfaidh somhailre orthu filleadh air mura bhfilleann rachaidh sé an fia a mharú

Coin is Madaidhean Allaidh

madraí allta á leanúint a chuid dánta gan scríobh go bhfuil siad ag teacht le hionsaí a dhéanamh air sin a chumhachtach is atá a ghrá. agus iad ag leanúint a ghrá, sin an spreagadh aige agus a ghrá a leanúint  gan stad ná staon

an fia seo is

"fiadh do bhóidhche ciúine gaolaich,'

tá na madraí, tírdhreach scéiniúil, sceirdiúil atá ann, fuil agus colg, ocrach, sléibhte crochta, lomáin chrua, tafann agus búireanna na gcon i gcluas an fhile. Cuing agus dualgas na cruthaíochta agus na filíochta. Ta an brú seo air , ach fágann go millfidh madraí seo na hionspráide an rud a dtugann se gra dó.

Yet each man kills the thing he loves,
By each let this be heard,
Some do it with a bitter look,
Some with a flattering word,

Mar a bhí ag Wilde i bhfad roimhe seo i Ballod of Reading Gaol.

 

an féidir gur na madraí céanna a dhéanann file as déanann siad fear ródhíocasach, rósmaointeach as agus is ea sin a mhilleann an grá air?

An Roghainn

Choisich mi cuide ri mo thuigse

an fíor do bhfuil do ghrá le pósadh

tá bé nó neach éigin ag siúl leis agus tugann seo cead dó caint air seans.

bacann se an mothúchán ata ag éirí an, tá fhios agam gur fíor cén mhaith dom bréag a rá

Ciamar a smaoinichinn gun glacainn

an rionnag leugach óir,

gum beirinn oirre 's gun cuirinn i

gu ciallach 'na mo phóc?

Cha d' ghabh mise bás croinn-ceusaidh.

an éiginn chruaidh na Spáinn

is ciamar sin bhiodh dúil agam

ri aon duais úir an dáin?

ach dá mbeadh an rogha arís aige léimfeahd sé, is cosúil gur cúraí teaghlaigh a choinnigh siar é, ach is fusa briathar ná comhlíonadh.

an  Mcleod Divided Gaels

500-850 dál riata

le chéile ansin ó 850 go 1200 ach hibrideach

1200 go 1650 ghaelú na halban

ó 1650 ar aghaidh scrios ar an gcultúr ar an da chuid ag bogadh óna chéile,

wilson mcleod divded gaels

beag ón treimhse sin a phléann le tuairimí daoine faoina chéile,

dearthár mór agus deir sé nach gcabhraíonn sin, ach ar ndóigh déarfadh,

cóilíniúil, gur deacair glacadh leis

cúige cultúrtha

coiste in 1805 a dúrit go raibhadar tráth nach mór mar an tír chéanna, fíric atá folaithe go hiomlán ar mhuintir na hÉireann inniu

an 16ú céad déag, an Gael cuanreubtha

go raibh na Gaeil ann roimh na hÉireannaigh

go bhfuil difear idir lucht léinn agus an gnáthdhuine

agus ta na traidisiúin phobail níos faide óna cheile

Seán Mac Guaire mar chóilíneacht thar sáile

Máire Ní Annracháin The Highland Connection: Socttish Reverberations in Irish Literary Identity

affinities in time and space

mother-country/daughter country, cultural continuum, culture province, coloniser / colonised.[i] Irrespective of one’s preferred model, by the start of the twentieth century the two poetic traditions had diverged

Sorley McLean’s ‘Hallaig’, whose iconic status is even higher than Ó Ríordáin’s ‘Adhlacadh mo Mháthar’, creates a small miracle with its salvific reversal of the norm, telling of a vision of the people of the  Isle of Raasay who had been cleared from their land and were now long dead. They are seen alive in the very trees that supplanted them:

’s tha mo ghaol aig Allt Hallaig

’na craoibh bheithe, ‘s bha i riamh. . . .

tha i ’na beithe, ’na calltuinn,

’na caorunn dhìreach sheang ùir. . .

Chunnacas na mairbh beò.

 (and my love is at the Burn of Hallaig, / a birch tree, and she has always been /. . . she is a birch, a hazel, a straight slender young rowan / . . . the dead have been seen alive)[ii]

. Tá an argóint ann gur cuireadh a lán a bhféadfaí a chur in iúl tríd an meafar tríd an domhan eile.

Nar tharla se ach le déanaí go raibh tuiscintí meafracha bualte anuas ar neacha osnádúrtha.

glanadh ar shíul na nArdchríoch

1981 educaton (scotland) act gur aithníodh an gaidhlig go hoifigiúil

1777 highland (gaelic ar dtús) society of london.

cin na héireann nasctha níos mó leis an náisiúnachas

Mod a tosaíodh sa bhliain 1892 in Oban

new gaels tar éis 2000 r nós na nuachainteoirí

2006 ar an meánscoil a tosaíodh i dtús ama.

Sorley Maclean's answer to Job

Máire Ní Annracháin

cloch a fhágáil ar charn, one of humanity's enduring responses ahas been to produce text.

níos mó anois na riamh cheana ce nach litríocht a thuilleadh í.

wisdom literature

go ndéantar iompú bun o scionn ar an rud gaelach go mbeadh an trídhreach faoi bhláth agus ceannaire ar fónamh.

tha mo ghaol aige allt Hallaig...

tha i na beithe, na calltuinn,

'na caoruinn dhíreach sheang úir...

chunnacas na mairbh beó.

dar léi gur iarracht é seo ar an talamh bánaithe agus bás an duine a athrú ina rud olc ar fad ach go dteipeann ar an bhfís

luaitear na scéálta traidisiúnta nuair a a sheoltaí laoch óg le gníomartha gaisce a dhéanamh i dtíotha i bhfad as, an Ghréig agus an Spáinn agus go mbíonn grá ar a fhilleadh dó da thoradh.

ach in An Roghainn

Ciamar a smoinichinn gun glacainn

an rionnag leugach óir,

...

Cha d'ghabh mise bás croinn ceusaidh

an éiginn chruaidh na Spáinn

(bhfuil seo iomarcach? á chur féin i gcomparáid le hÍosa? Is dóigh liom go bhfuil.

is ciamar sin a choinnichinn

ri beithir-theine ghráidh?

the tunderboplt of love (caor thintrí)

Gaoir na h-Eórpa

simplí ag an tús

a nighean a chúil bhuidhe, throm-bhuidh ór-bhuidh,

fonn do bhéoil-sa 's gaoir na h-Eórpa

ach is an grá a bhuann ar deireadh

cha bhiodh masladh ar latha-ne searbh 'nad phóig-sa

arís eile is tábhachtaí an grá dó ná an rud polaitiúil

ceist an ghrá agus ceist pholaitiúil eorpach le hais a chéile.

Tha an saoghal fhathast álainn /ged nach eil thu ann.'

léiríonn sé gur theip féinfhuath go pointe nach raibh ann ach sríobh.

Caor thine- beothir-theine

an grá mar ghalar

Níor shearbh masla ár laethanta phóg i do bhéal

a' bhrúid 's am meáirleach air ceann na h-Eórpa

's do bheul-sa uaill-dhearg san t-seann óran?

Clár na comharsheilbhe : forógra Pháirtí na gCumannach aistriúchan Gaeilge Pairt c na hé

Marx agus Engels gur púca, nó taibhse, hobgoblin an Bhéarla

tá sé ag rá go mbéarfaidh grá na mna seo bua ar bhochtaineacht na mná seo.

"long nan Daoine gu daors' a mhór-shluaigh"

Seo an dearcadh polaitiúil gurb ionann gan cloí le cummanachas agus bheith daor.

Stailíneach a bhí ann go dtí lár na 1940dí

---

Tocasaid 'Ain Tuirc le Donnchadh MacGilliosa

Cnuasach gearrscéalta é seo a rianaíonn scéal ghrúpa de charachtair ghreannmhara óga atá in adharca le húdaráis scoile, lena chéile agus lena saol féin. Cé gur gearrscéalta a thugtar orthu agus a thugaimse, leis, tá tréithe áirithe den úrscéal ag roinnt leis an gcnuasach seo chomh maith. Leanann snáithe áirithe ó scéalta isteach ina chéile anseo is ansiúd agus bíonn na carachtair chéanna le feiceáil ó thús deireadh an leabhair, i suímh éagsúla agus ó thráth go chéile.

Ar an gcéad léamh duit is deacair aon téama faoi leith a bhrath air ach gur casadh nua ar scéalta faoin gcineál saoil atá ag leaideanna atá ag freastal ar an scoil maille le daba mór seanscéalaíochta agus ruainne beag fantaisíochta caite ar a mbarr. San iomlán tá 16 scéal ann mar atá thíos. Athraíonn na carachtair róil agus na scéalta á gcur dínn againn; uaireanta is an príomhcharachtar atá i gceist, uaireanta eile níl i gceist le duine ach mioncharachtar.

Is cur chuige an-suimiúil atá in úsáid do na gearrscéalta seo, agus is ceann é nár tháinig mé air go dtí seo. Tá bearna mhór ann ó thaobh scéalta na Gaeilge nach bhfuil forbairt mar seo déanta abhus fós. Cuirtear na carachtair inár láthair lena leasainmneacha. Tá tábhacht ar leith ag baint leis na leasainmneacha sa chnuasach seo agus go leor de na scéalta ainmnithe astu, go deimhin.

1. Bàrdachd Mhurchaidh Bhig
2. An Tocasaid
3. Dòmhnall Iain
4. A' Chliutag
5. Am Bromaire Mòr
6. 'Sport'
7. Calum Iain Thormoid
8. Cock of the Walk
9. Na Brògan Donna
10. Iain Geur
11. Cailean Mi Fhìn
12. Am Fear Nàimhdeil, Neimheil
13. A' Tilleadh
14. Turas Thormoid a Sgoil Steòrnabhaigh
15. An Sleapan
16. An Sleapan A-Rithist

An t-údar

Is as Nis i Leòdhas do Dhonnchadh MacGilliosa. Rugadh ann é sa bhliain 1941 ach tá sé lonnaithe i Londain le tamall de bhlianta.[1] Bhí sé mar mhac léinn in Ollscoil Obar Dheathain agus bíonn sé ag plé le múinteoireacht agus garraíodóireacht i Londain.

Tháinig an cnuasach seo amach sa bhliain 2004, an leabhar a scríobh sé roimhe ná Thall 's A-Bhos (1991), a raibh an-tóir air, is cosúil, ar leabhar é a scríobh sé in éineacht lena leathbhádóir Leodhasach Calum Greum. Is aistriúcháin ar ghearrscéalta as gach cearn den domhan a bhí sa leabhar seo. Is féidir gur thug an cur chuige seo blaiseadh ar éagsúlacht gearrscéalta dó, mar is cinnte go bhfuil stíleanna éagsúla á gcleachtadh aige anseo.

Tá Nis féin agus Leodhas le sonrú go tréan ar an leabhar seo, sa Ghaeilge ann agus sna scéalta féin.

Na scéalta

Bàrdachd Mhurchaidh Bhig

Tosaíonn cúrsaí le Bàrdachd Mhurchaidh Bhig. Caitheann Tormod nó An Tocasaid, a bhfuil léamh agus scríobh aige ó bhí sé trí bliana d'aois lá faoin dtor, ní fada an léimt go leithéidí mhargadh muc Gharumna Uí Chonaire. Seo scéal simplí faoi dhaltaí scoile, ar nós go leor de na scéalta sa chnuasach.

Tá deacracht ag Tormod leis an scoil toisc a éasca atá. Carachtar ar leith is ea é agus mínítear dúinn mar a scríobh sé a chéad leabhar The Social Life of the Starling gan ach dhá bhliain déag aige. Is sampla é Tormod den rud normálta(an ginias scoile) a bhfuil taithí againn ar fad orthu ach é éirithe dochreidte ar fad (ginias os cionn cáich). Tá go leor samplaí den chineál seo ruda tríd síos. Castar orainn Tormod cúpla babhta eile chomh maith agus is é is lárnaí ar fad ann is dócha. Is éasca a shamhlú gur fíordhaoine iad seo ach de réir a chéile tuigtear dúinn nach eachtraí fírinneacha amháin atá ag titim amach agus iad sa timpeall.

An Tocasaid

Sa dara scéal seo ar Thormad, faightear amach conas mar a cumadh a ainm. Mar atá ráite, tá na hainmneacha fíorthábhachtach sa chnuasach seo, rud a bhaineann le scitsifréine ainmneolaíoch na nGael, seans. Daoine a mbíonn scata ainmneacha; cearta agus pearsanta, oifigiúla is neamhoifigiúla, gaelacha agus gallda ag gach mac máthair againn.

"Tormod Beag, Tormod Beag againn fhìn, Tormod Noraidh, Norman McLeod One, mac Thormaid 'Ain Tuirc, an donas beag ud, am bastard na bids' ud, am balach gòrach, an dòlas duin' ud... ...agus a bhàrr orra sin uile, quintisentially and perenially an Tocasaid agus Tocasaid 'Ain Tuirc." (lch 18)

Cad a chuireann an liosta seo i gcuimhne dom ach liostaí fada Titley? Is dóigh liom go bhfuil ceist á cur tríd síos ar céard is ainm dúinn i bhfírinne agus leasainmeacha, ainmneacha ceanna, masluithe agus eile in úsáid ag daoine éagsúla. Feictear anseo, chomh maith, an códmheascadh ar mhaithe le grinn agus tugtar faoi deara gurb é an reacaire atá á chleachtadh, rud nach bhfuil le feiceáil chomh minic sin i litríocht na Gaeilge, seachas saothair Shéamais Mhic Annaidh, is féidir.

Titeann Tormod isteach i hoigiséad atá ar chúl an halla spóirt agus greamaíonn an t-ainm de. I Nis beidh cuimhne air go deo, deirtear linn, de thoisc an ruda neafaisigh seo. Deirtear linn gur cailleadh a athair sa chogadh ar H.M.S. Forfar a chuaigh go tóin poill sa bhliain 1940, is fiú a lua gur rud é seo a tharla sa saol iarbhír. Scéal simplí atá anseo ach go bhfuil macallaí bróin sa chúlra ann agus tuiscint ann leis. Tá an scríbhneoireacht breá ealaíonta agus an chiall a bhain mise as ná go maireann cuimhne ar dhaoine ina ndiaidh go fiú is más cuimhne nach bhfuil iomlán dílis don duine féin.

Castar orainn Tormod arís sa scéal Cock of the Walk, áit a mbíonn imreas idir é is Am Pluicean, ach ar deireadh is é Am Pluicean a obann an troid. Cuirtear scata scéalta draíochtacha a insíonn seanmháthair Tormod leis inár láthair mar ghearrscéalta iontu féin, an dá cheann seo a leanas ina measc.

Am Fear Nàimhdeil, Neimheil

Dúisíonn bróga draíochta, coisbhirt a bhfuil caint acu, an Sgeilbheag a rá go bhfuil duine ag bagairt air. Tagann neach de chineál éigin agus bíonn ina chogadh dearg acu ar feadh i bhfad ach tugann an Sgeilbheag na sála leis ar deireadh. Scéal simplí atá anseo atá ar nós na seanscéalta, ceann a bhaineann úsáid as na trí fhocal chosúla a thosaíonn ar an litir chéanna, is a bhaineann earraíocht as ruthaig anseo is ansiúd, agus tá seantaithí againn ar a leithéid. Is scéal é atá go mór faoi thionchar na scéalta dúchais.

'Duine dorch, balbh, molach, molanach, mùdanach, nach do rinn gàire riamh' 

Chuirfeadh sé liostaí an Titlígh i gcuimhne duit athuair chomh maith. Scéal é seo nach dtarlaíonn an oiread sin ann agus a bhaineann úsáid as múnlaí sean-aimseartha na scéalaíochta. Ní dóigh liom go seasfadh sé leis féin mar scéal aonair, i bhfírinne níl ann ach radharc de na scéalta faoi Sgeilbheag.

Iain Geur

Tosaíonn an chéad scéal eile agus Sgeilbheag tinn tuirseach tar éis a ghreadta, feiceann fear ag teacht faona dhéin. Ar nós go leor de na seanscéalta tá an tomhas ina chuid dhílis den scéal seo. Mar is eol dúinn bhíodh an traidisiún béil an-tógtha leo. Feictear iad i litríocht atá ábhar seanchaite anois, i roinnt de dhrámaí thús na hAthbheochana agus i gcnuasaigh amhail an chinn le Seán Ó hEochaidh.

Tosaíonn na bróga ag tabhairt cúnaimh do Sgeilbheag agus é ag iarraidh dúcheisteanna an fhir a réiteach. Bíonn an bheirt acu ag sáraíocht ar a chéile sa tslí seo, cuireann an Sgeilbheag ceann chuige ach tá an freagra ag Iain Geur cheana agus cuirtear ceist eile air. Ar deireadh buaileann An Sgeilbheag ar aghaidh gan spéis a bheith aige sa chluiche a thuilleadh agus leanann Iain Geur é ar an mbóthar ag iarraidh é a mhealladh le tomhais níos fusa. Tugann sé aon tomhas amháin eile do Sgeilbheag, an seancheann úd 'Ní trom leat é, ach tá sé ort mar sin féin' tugann Sgeilbheag liodán de fhreagraí samplacha, an tart, an t-ocras, an dithneas ach ar deireadh is a ainm atá ann. Ansin tugann Sgeilbheag s’againne faoi deireadh nach raibh Iain Geur tar éis a ainm a iarraidh air nó an raibh tart nó ocras air agus imíonn sé leis. Damnaíonn Iain é, mar a dhamnaigh gach duine roimhe mar dhuine a bhí tiubh sa cheann. Agus sin sin.

A'Chliutag

Sa scéal brónach seo dírítear ar a'Chliutag nach nglacfaí leis san arm, ach duine é a chaitheann go cóir leis na buachaillí a bhfuil aithne á cur againn orthu de réir a chéile. Mínítear dúinn faoin mbealach a mbíonn náire orthu nach bhfuil eolas maith acu ar an mBéarla. Tosaíonn an rang agus an múinteoir féin ag gáire faoin mbealach a fhuaimníonn sé 'demon'  rud a chuirfeadh 'Fotters' Ghleann Easna Sheáin Mhic Mhathúna i gcuimhne duit. Faightear amach ansin gur briseadh a'Chliutag as a phost as buille a tharraingt ar shaoiste a bhíodh ag spochadh as buachaillí na Gàidhlig, rud a nascann iad.

Fadhb shíoraí litríocht na dteangacha mionlaithe áfach, róthrácht ar an teanga ina bhfuil sí á scríobh. Déarfadh duine le dearcadh eile gur léiriú é seo ar an gcineál saoil a bhíonn ag an dream a labhraíonn an teanga dhúchais i dtír a bhfuil an meon iarchóilíneach go tréan i réim ann. Cuirtear an teachtaireacht trasna go cúramach mar sin féin agus níl praeitseáil le brath air.

Turas Thormoid a Sgoil Steòrnabhaigh

Sa scéal seo faightear litir scoile ag gearán nach bhfuil an t-uasal McLeod ag freastal ar scoil, is deir seanathair an bhuachalla go bhfuil sé in Éirinn. Tá sé, is cosúil, ag scoil cheoil Willie Clancey, áit a bhfuil Séamus Ennis agus ceoltóirí eile agus an-spraoi aige agus go leor á fhoghlaim aige.

Insíonn Willie Clancy féin le Norman faoi shreangscéal a mhíníonn an drochnuacht dó. Cuireann seo muid ag ceistiú ansin an bhfuil an scéal seo fíor in aon chor? Seo an cineál amhrais a bhíonn i gceist le roinnt mhaith de na scéalta, ní féidir talamh slán a dhéanamh de bhriathra an reacaire ná cinn na gcarachtar féin.

Nuair a fhilleann sé beartaítear go mb'fhearr go rachadh sé chun na scoile i Steòrnabhagh ar feadh tamaill, go dtabharfadh seo deis dó marcanna maithe a fháil sna scrúduithe. Deir Tormod go rachaidh sé ar feadh seachtaine. Téann sé ann agus is deas leis an áit gona shiopaí breátha agus radhairc úra agus mar sin de, ach tugann sé faoi deara go bhfuil seanchancráin sa scoil a thugann léasadh agus leadradh do pháistí bochta na scoile, rud nach raibh taithí aige féin air cheana.

Déantar cur síos ar chailín beag gleoite ann a raibh gruaig uirthi "a bha mar an t-òr mas urrainear sin a ràdh mu dheidhinn tè à air an robh falt cho dubh, (lch 114) tá an scríbhneoireacht seo chomh deas sin go measaim go ngoidfidh mé é! Bíonn sé ag pleidhcíocht ach ní bhíonn sé sásta glacadh le buillí, agus tosaíonn ar rann maslach a rá faoin múinteoir a chuireann le ceangal é. Imíonn an máistir ar lorg cabhrach agus deir cailín beag poimpéiseach leis go bhfuil rud olc ceart déanta aige.

"that was very wrong, very very wrong"

Ós duine síochánta é imíonn leis, filleann abhaile ar an mbus agus filleann ar Choinneach a deir leis go bhfuil cabhair uaidh ó tá mórán le déanamh. Is dócha go n-aithníonn sé nach n-oireann an scoil dó faoin am seo.

An Sleapan A-Rithist

Tugann an scéal deireanach seo Tormod agus Sleapan le chéile den chéad uair. Deirtear linn nach dtaitníonn ach b'fhéidir triúr ar chlár na cruinne leis an Sleapan.

Tá na tréithe a bhí le sonrú sna scéalta roimhe seo ar fad le brath sa scéal deiridh seo; an tuath faoina cuid móna, an saol sa Ghàidhealtachd agus an dúchas, an Tocasaid go dána in airde ar Chlach an Truiseil.

Feiceann an Sleapan rud éigin ar bharr na cloiche móire airde seo agus téann ann le fiosracht. Thuas ar an mórghallán seo, arís sinn nascatha leis an timpeallacht agus leis an dúchas, tá carachtar eapainmneach an chnuasaigh. Taitníonn sé leis ar an gcéad amharc agus seo mar a chastar an Tocasaid ar an Sleapan. Fásann cairdeas mór idir an bheirt agus is iomaí uair iad ag taisteal chun a chéile. Agus seo ag tarlú feictear beannachtaí sa chaint acu, agus léamha salm agus tionchar sin an reiligiúin go tréan ar an leabhar arís.

Fágann deireadh an scéil, agus an leabhair, muid le radharc den Sleapan in eaglais le solas á líonadh, ansin dúisíonn sé agus déanann iarracht ciall a bhaint as a bhfuil feicthe aige. Mar atá an leabhar ar fad, is idir an rud fíor agus rud aislingeach atáimid agus tionchar an leabhair mhaith le brath arís anseo. An dánaíocht ón údar atá ann nod do líne úd na mbuachaillí scoile "agus ansin dhúisigh mé, ní raibh ann ach brionglóid, bhí mé déanach don scoil"? Tá an chríoch sa scéal seo doiléir ach déanann sé na snáithe éagsúla as na scéalta ar fad a fhí le chéile in aon taipéis amháin, dá dhoiléire é.

Ar an iomlán

Tugadh an-mholadh don chnuasach seo.“Gaelic literature as it ought to be!” [2] Cé nach mbeinn inniúil ar bhreith a thabhairt air sin i bhfianaise m'easpa eolais ar a litríocht trí chéile is cinnte go n-aontóinn leis an méid seo “This writer displays the gifts of a true storyteller”[3] Is scéalaí cumasach é gan amhras ach is nós liom gan gearrscéalta a léamh in ord, seo an chéad uair ar theip an cur chuige sin orm, bhí orm roinnt scéalta a athléamh nó léimt siar le cinntiú go raibh an scéal agam i gceart. Caithfear a léamh ó thús go deireadh.

Deirtear chomh maith go bhfuil na scéalta " humorous, quirky and, above all, highly entertaining."[4] Ní deacair gur i gcoinne an imeartais ach ní hiad is spéisiúla liom toisc go mbítear ag plé le go leor téamaí, suíomh agus cur chuige traidisiúnta a bhfuil seacht sram na seanaoise orthu, go fiú is má tá leagan éigin nua ar chuid acu.

Dar le roinnt meabhraíonn an ton aisteach scéalta ón traidisiún meascaithe le hábhar Beckett. Is deacair liom glacadh leis an méid seo. Más aon rud bhí an leabhar foclach bríomhar agus annamh go raibh loime Beckettúil ag roinnt leis.

Deirtear go bhfuil tionchar na nGael agus na nUigingeach le brath ar na scéalta seo. Braitheann Aonghas MacNeacail glórtha Uigingeacha "breathing and pulsing smartly through this book." Is cinnte go bhfuil dúchas na nGael ann ach ní mór dom admháil nár bhraitheas tionchar Lochlannach air. Is féidir gur locht ar an léitheoir seo a bhí ann. Déanann MacNeacail trácht ar chisil ann agus tagairtí folaithe a bheith sna scéalta chomh maith le tionchar an Bhíobla a bheith air. Tá sé sin ann go cinnte, tá domhan ar leith cruthaithe anseo, agus é iomlán inchreidte.

Scéalta réadúla nó leathréadúla an mhórchuid acu go mbuailtear linn an tsraith nach bhfuil san fhíordhomhan beag ná mór, is iad sin; Na Brògan Donna, Iain Geur, Cailean Mi Fhìn, Am Fear Nàimhdeil, Neimheil, A' Tilleadh.

Ó am go chéile bhraitheas go raibh roinnt de na carachtair gan fód, na cinn a bhí sáite sa traidisiún ach go háirithe, mar a bheifeá ag súil seans. Roinnt eile fós is carachtair iad a bhfuil taithí againn orthu cheana agus níor cuireadh an oiread sin leo, carachtair éagsúla an ranga a bhí i ngach rang ó tosaíodh ar scoileanna.

Tá filíocht ann cinnte agus cuimsíonn seo rannta áille mórchúiseacha go rannta beaga seafóide a spochann as daoine. Tugann sé le fios gur rud iomlán nádúrtha é a bheith tógtha leis an bhfilíocht agus go mbeadh ról aige sa saol laethúil. Tá bleaisteanna filíochta ó thús deireadh agus í ina dlúthchuid d'eachtraí agus d'atmaisféar an leabhair. Tugann na dánta le fios go bhfuil na carachtair fréamhaithe sa dúchas, is go bhfuil diabhlaíocht agus dánacht ag baint leo. Tá rud eile ann chomh maith áfach. Cé gur maith liom an fhilíocht agus go gcuireann sé leis an leabhar ar an iomlán is deacair liom an rian den rómhaoithneachas agus den rómhistéiriú ar Ghaeil agus ar Ghaeilgí, a bhaineann leis seo. An rud nach maith liom ná go mb'fhéidir go bhfuiltear ag tabhairt le fios go bhfuil tuiscint ar leith agus thar na bearta ag Gaeil toisc gur filí mistéireacha de chuid an cheo iad, agus ní dócha go bhfuil seo níos fíre ná mar a bheadh i gcás teanga ar bith.

Insítear na scéalta mar a bheadh scéal á reic, beagán neamhfhoirimiúil ó thráth go chéile, píosaí beaga Béarla anseo is ansiúd[5], ar son an ghrinn go minic, agus le ruthaig scéalaíochta i roinnt áirithe acu.

Deirtear linn go bhfuil Gàidhlig Leòdhais le braith ar leithéidí bhoill' (lch. 45), 'doras a' bhùird-isein' (lch. 47), 'chan urra dhòmhs' a ràdh' (p. 118), 'cha robh 'n còrr ac' air fhaicinn' (lch. 61), 'cleachdt'' (p. 61), [6] agus is cinnte go bhfuil canúint i bhfeidhm sa chaint agus go leor focal litrithe i mbealach ar leith ar fud an bhaill.

Tá an comhphobal tuaithe le brath go mór ar na scéalta seo, a bhfuil níos mó ná leathchosúlacht aige leis na comhphobail thuaithe agus imeallacha a bhfuil taithí againn orthu i saothair Uí Chadhain, Uí Conaire, Mháire agus eile.

Ní luaitear go sonrach, ar feadh m'eolais, na tréimhsí lena mbaineann na scéalta ach braitear orthu gur dtiteann siad amach thart ar an am a raibh an t-údar ar aois scoile. Luaitear H.M.S. Forfar a bádh sa bhliain 1940. Déanaim amach ar an gcaoi sin gur scéalta iad a fhaigheann a gcuid tinfidh ó chuimhní scoile MhicGilliosa. Déantar neartú ar an tuairim seo leis na noda sochtheangeolaíocha, staire, agus cur chuige múinteoireachta atá le feiscint atá iontu.

Tá fantaisíocht ann leis, agus draíocht, mar atá sna scéalta dúchais Gaeilge cé go mb'fhéidir go bhfuil an cur síos anseo níos giorra don réalachas draíochtúil ná draíocht an bhéaloidis, ó am go chéile.

Tá rian éigin de Just William agus de shoineantacht Lake Wobegon Gharrison Keillor ar na scéalta scoile chomh maith. Tá na carachtair ar fad beagán méadaithe, beagan as alt agus beagán corr.

Ar an iomlán is cnuasach fíorshuimiúil é seo a bhriseann múnla na ngearrscéalta traidisiúnta trí rith isteach ina chéile go mór, é dea-scríofa, le carachtair shuimiúla shamhlaíocha ó scéal go chéile, agus tá an greann caolchúiseach ina orlaí tríd. Dúradh cheana go raibh againn anseo "a splendid storyteller, fluent, celebratory, accomplished." An bua is mó a bhraithim air ar fad ná an léargas úr, an blas aisteach ar an rud a bhfuil seantaithí againn air agus sin is mó a fhanann liom i ndiaidh a léite.

Foinsí

[1] http://www.scottisharts.org.uk/1/artsinscotland/gaelic/bookofthemonth/archive/tocasaidaintuirc.aspx

[2] Ronald Black, The Scotsman Newspaper, 2 Meitheamh 2004

[3] Aonghas MacNeacail, The Herald, 2 Lúnasa 2004

[4] Aonghas MacNeacail Márta, 2004

[5] 'Against all expectations, bhuannaich am Pluicean coconut."

[6] http://www.dasg.ac.uk/corpus/textmeta.php?text=203&uT=y Digital Archive of Scottish Gaelic