2 stair na gaidhlig
3 cosúlacht gaeilge gaidhlig, ar athraigh do thuiscint
ar an nGaelachas.
Na tréithe is suntasaí i bhfilíocht Shomhairle
trí chineál dáin ag Somhairle
grá, polaitiúil, cogadh,
eorpach/cummanach.
stuif polaitiúil ábhar
ciotach, rófhollasach, ródhthracht i mbun chraobhscaoileadh an deá-scéala
beirt bhan i dánta d'eimhear,
nessa ní shé, ciméra de na mna éagsúla dar thug se grá
chuir somahirle milleán air
fein nach ndeacaigh sé le troid a chur ar Franco agus b'shin an fáth nach
n-éireodh lies leis an mbean.
Ard-Mhusaeum na h-Eireann
gaoid - smál
ag déanammh brachaidh
ní dhearna mise ach rud ar
bith ach ardmhusaem na heireann
( is suntasach seo na
haiteanna a bhfuil comharthaí dátheangacha éigin iontu, rud a théanna i bhfeidh
ar thíortha a cheile na Breathnaigh agus Albanaigh, rud a luaitear inniu.
glaschú
arís eile tá teipthe air mar
a theip sa roghainn, ach is ann dó fós, samhlaím go dtagraíonn seo do lucht na réabhlóide síoraí a
chreideann i dtólamh go bhfuil siad ar leac na réabhlóide, rud ar léir ar
pholaitíocht an linne seo fiú amháin. Ós rud é gur ann don lucht oibre is ann
don seans go mbeidh réabhlóid ann arís agus níos bualadh ar
Conghaile, cé gur bhá
bua na teipe, laochra a chur
i gcomórtas le laochra a chuid scéalta féin. gafa amach is amach le samplaí
roimhe sa dan A' Bhuaile Ghréine
Lia Fáil áit a n'insealbhítí
ríthe á nascadh leis an nglantóir sráide, ach tá níos mó ná sin ann cinnte mar
gur ghlantóir sráide a bhí in Ó Conghaile féin, post a bhí ag a dheartháir agus
ag a athair leis. Is tríd an obair seo a tháinig forbairt ar an mbaint a bhí
aige leis an gceardchumannachas.
A' Bhuaile Ghréine
Déanann sé a ghrá a cur i
gcomparáid le banlaochra an traidisiúin bheil
Deirdre- thit i ngrá le
Naoise, chuir an rí ruaig uirthi, maraíodh Naoise,
Úna Nic Dhiarmada tinn le
grá, tomás níor lig a muintir dó í a phósadh, Áth an Donóige, tháinig an
teachtaire ansin
agus cinn na stair leis, bean
Mhic Ghille Bhríghde
ach an bhfuil an iomad ann,
nach bhféadfadh gur duine ann féin í, nach leor liodan de phearsana le cur síos
uirthi?
is ionann í agus Deirdre,
Maud Gonne, cailíní as na hamráin, Una Thomáis Láidir ach ní leor iad le cur
síos ar áilleacht s'aici seo. Chuirfeadh sé an dan díreach ag feidhmiú di, le
go bhfeádfadh sé an uile áilleacht a bhí ann riamh a cheapadh ann chomh maith
le súáilcí thíortha na hEorpa.
Ach ní eisean aon cheann
d'fhir na mban sin, Naoise, nó Tomás Ua Custi nó Bertrans nó Fionn mór no
Diarmad. tá air bheith ag breacadh filíochta agus áilleacht seo na n-áilleacht
a fhoirfiú agus a choinneáil ann di.
Ta leugach age arís anseo.
Ban-Gháidheal
frithghiúdachas ann
sclábhaíocht a bhfuil
seantaithí againn uirthi ó scéalta na hÉireann An Braon Broghach
frithreiligiúnda, airiím seo
mar rud polaitiúil. cumannach
Labhair t'eaglais chaomh
mu staid chaillte a h-anma
thruaigh
agus leag an cosnadh dian
a corp gu sámhair dhuibh an
uaigh
agus tá ráite ag d'eaglais,
maidir lena hanama caillte truamhéilacha agus dísligh an luain gan stad a copr
isteach i sícháin dhibh na
huaighe.
nach fiú faic na fírde focail
na heaglaise,
gur ghuigh daoien chun dé
arán a thabhairt dóibh ach nár tugadh gr ghuigh siad chun Stailín agus gur
tugadh dhá thrucail chucu., scéal apacrafúil
Hallaig
an fia, mar atá is coin is
madaidhean-allaidh,
Aisling agus Tóir An Slánú i bhFilíocht Shomhairle
MhicGill-Eain an sagart Máire Ní Annracháin
cosúlachtaí suntasacha idir
seo agus coilltean ratharsairm tógtha
leis na huirlisí céanna
cónascadh na staire agus na
meitifisice, anáil na staire ann
ach ga le nóta mínithe, ní
féidir é a thuiscint gan cuid mhór a bheith ar eolas agat faoi, faoi stair na
haite agus stair ghinearálta na hAlban,
cruthaíonn an dán réiteach
trí úsáid a bhaint as teanga fhileata an simri láithreahc agus fháistineach,
agus an paradacsa go bhfuil an t-olc féin páirteach sa slánú(bua na teipe,
íobairt fola lucht 1916)
an fhís agus an tóir an dá
phríomstráitéis a ndéanann sé dul i ngleic leis an olc,
samhlaoid na coille mar
eochair. dhá choil atá ar ratharsair inniu, toradh ar shlad an phladóra,
tagairt do chomhthíos na
coille giuise,(ce gur uirthi seo atá Coilltean Ratharsair bunaithe) ní gairdín
aoubhnis Pharthais anois í ach coill an pohlandóra,
Uaibhreach a nochd na coilich
ghiuthais
ag gairm air mullach Chon an
Rá
díreach an druim ris a'
ghealaich -
chan iadsan coille mo
ghráidh.
Is coill fhiáin í coill
Hallaig
alt le John MacInnes 1975 for
the landscape is a Gaelic Landscape. Yet equally palapble is the Romantic
sensibility of the poem... Through his genius, both the Gaelic sense of
landscape, idealised in terms of society, and the Romantic sense of communion
with Nature, merge in a single vision, a unified sensibility.
Is í an mheafaireacht, thar
aon rud eile, atá i gceist, ach feicfimid nach í na mheafaireacht amháin a
dhéanann an bheart.
Is mar mheafar a chuirtear
inar láthair ar dtús báire é.
's tha mo ghaol aig Allt
Hallig
'na craoibh bheithe, 's bha i
riamh...
tha i 'na beithe, 'na
calltuinn
'na caorunn dhíreach sheang
úir...
tá an meafar agus an dán
nasctha ar fad leis an stair,
comhairle mháir ní ainnn
maidir le haimsirí na mbriathra, an al agus an af a nascadh le chéile, tá sruth
ama ann mar sin dar léi agus is cinnte go bhfuil seo ann, ach gan bheith mar
leitheoir an bhfuil seans go nglacfaí leis mar aimsir ar leith. Tá a leithéid
tugtha faoi deara agam agus mé ag déanamh iarrachta you an Bhéarla a aistriú cé
gur 'you' tríd síos a bheadh i ndan is féidir leis a athrú
creideann an phearsa go
bhféadfaí an foréigean agus an scrios a chur ar ceal lena macasamhail d'fhoiréigean.
Cuireann sé a mhuinín sa ghrá, a mharóidh an fia ama. rud aisteach e seo bu os
cionn le gnáth smaonte faon ngra, , sainráiteas hallaig og bhfuil na t-olc mar
chuid den slánú, éirí amach
is fia an ama a mharófar. Ta
fia eile aige i gCoin is Madaidhean alla atá n os cionn ar fad le fia Hallaig,
anseo is a ghrá atá ann.
thig peilear á gunna Ghaoil
's buailear am fiadh a tha
'na thuaineal
a' snótach nan láraichean
feóir;
Ó Coill go Barr Ghéaráin
Somhairle MacGill-Eain
Na Danta maille le haistriúcháin Ghaeilge le Paddy
Bushe
sa réamhfhocal le Seamus Heaney(nach léir gur
aistriúchán é)
"bhí sé...teanntaithe idir nua-aoiseachas agus an
traidisiún"
ardstíl urlabhra chomh sean le Hóiméar
"I bhfilíocht MhicGill-Eain, fíoras fisiciúil is
ea an taobh tíre agus tá gné mheitifisiciúil leis chomh maith. Na crainn
bheithe i Hallaig', mar shampla go príomha is beitheanna geala iad ag fás i
ngleann uaithne áilelacht choscrach ag baint leo, ciúin agus aonrach"
"níos uilí ná a lonnaíocht san am i láthair"
Hallaig
'Tha tìm, am fiadh, an coille
Hallaig’
Tha bùird is tàirnean air an
uinneig
trom faca mi an Àird an Iar
’s tha mo ghaol aig Allt
Hallaig
’na craoibh bheithe, ’s bha i
riamh
Uaibhreach a‑nochd na coilich
ghiuthais
a’ gairm air mullach Cnoc an
Rà,
dìreach an druim ris a’
ghealaich –
chan iadsan coille mo
ghràidh.
Tha iad fhathast ann a
Hallaig,
Clann Ghill-Eain ’s Clann
MhicLeòid,
na bh’ ann ri linn Mhic
Ghille Chaluim:
chunnacas na mairbh beò.
’s nuair theàrnas grian air
cùl Dhùn Cana
thig peilear dian à gunna
Ghaoil;
’s buailear am fiadh a tha
’na thuaineal
a’ snòtach nan làraichean
feòir;
thig reothadh air a shùil sa
choille:
chan fhaighear lorg air fhuil
rim bheò.
Tha tím am fiadh, an coille
Hallaig,
cumtha ag an am céanna dar le
draíocht, meafar, crainn ag
glacadh áit a sheanmhuintire, crainn dhúchasacha,fís osnádúrtha a bhí aige
pearsantachtaí na talún
baineann, flúirseacht, torthúlacht baineann. combhá an dúlra, tá fís aige,
déanann iarracht an fia a mharú.
is le foréigean a dhéanann sé
sin
tá na daoine beo sna crainnte
a a mbíodh a dtithe, fanfaidh somhailre orthu filleadh air mura bhfilleann
rachaidh sé an fia a mharú
Coin is Madaidhean Allaidh
madraí allta á leanúint a
chuid dánta gan scríobh go bhfuil siad ag teacht le hionsaí a dhéanamh air sin
a chumhachtach is atá a ghrá. agus iad ag leanúint a ghrá, sin an spreagadh
aige agus a ghrá a leanúint gan stad ná
staon
an fia seo is
"fiadh do bhóidhche
ciúine gaolaich,'
tá na madraí, tírdhreach
scéiniúil, sceirdiúil atá ann, fuil agus colg, ocrach, sléibhte crochta, lomáin
chrua, tafann agus búireanna na gcon i gcluas an fhile. Cuing agus dualgas na
cruthaíochta agus na filíochta. Ta an brú seo air , ach fágann go millfidh
madraí seo na hionspráide an rud a dtugann se gra dó.
Yet each man kills the thing he loves,
By each let this be heard,
Some do it with a bitter look,
Some with a flattering word,
Mar a bhí ag Wilde i bhfad
roimhe seo i Ballod of Reading Gaol.
an féidir gur na madraí
céanna a dhéanann file as déanann siad fear ródhíocasach, rósmaointeach as agus
is ea sin a mhilleann an grá air?
An Roghainn
Choisich mi cuide ri mo
thuigse
an fíor do bhfuil do ghrá le
pósadh
tá bé nó neach éigin ag siúl
leis agus tugann seo cead dó caint air seans.
bacann se an mothúchán ata ag
éirí an, tá fhios agam gur fíor cén mhaith dom bréag a rá
Ciamar a smaoinichinn gun
glacainn
an rionnag leugach óir,
gum beirinn oirre 's gun
cuirinn i
gu ciallach 'na mo phóc?
Cha d' ghabh mise bás
croinn-ceusaidh.
an éiginn chruaidh na Spáinn
is ciamar sin bhiodh dúil
agam
ri aon duais úir an dáin?
ach dá mbeadh an rogha arís
aige léimfeahd sé, is cosúil gur cúraí teaghlaigh a choinnigh siar é, ach is
fusa briathar ná comhlíonadh.
500-850 dál riata
le chéile ansin ó 850 go 1200 ach hibrideach
1200 go 1650 ghaelú na halban
ó 1650 ar aghaidh scrios ar an gcultúr ar an da chuid ag
bogadh óna chéile,
wilson mcleod divded gaels
beag ón treimhse sin a phléann le tuairimí daoine faoina
chéile,
dearthár mór agus deir sé nach gcabhraíonn sin, ach ar
ndóigh déarfadh,
cóilíniúil, gur deacair glacadh leis
cúige cultúrtha
coiste in 1805 a dúrit go raibhadar tráth nach mór mar an
tír chéanna, fíric atá folaithe go hiomlán ar mhuintir na hÉireann inniu
an 16ú céad déag, an Gael cuanreubtha
go raibh na Gaeil ann roimh na hÉireannaigh
go bhfuil difear idir lucht léinn agus an gnáthdhuine
agus ta na traidisiúin phobail níos faide óna cheile
Seán Mac Guaire mar chóilíneacht thar sáile
Máire Ní Annracháin The
Highland Connection: Socttish Reverberations in Irish Literary Identity
affinities in time
and space
mother-country/daughter country,
cultural continuum, culture province, coloniser / colonised.
[i]
Irrespective of one’s preferred model, by the start of the twentieth century
the two poetic traditions had diverged
Sorley McLean’s ‘Hallaig’, whose
iconic status is even higher than Ó Ríordáin’s ‘Adhlacadh mo Mháthar’, creates
a small miracle with its salvific reversal of the norm, telling of a vision of
the people of the Isle of Raasay who had
been cleared from their land and were now long dead. They are seen alive in the
very trees that supplanted them:
’s tha mo ghaol aig Allt Hallaig
’na craoibh bheithe, ‘s bha i riamh. . . .
tha i ’na beithe, ’na calltuinn,
’na caorunn dhìreach sheang ùir. . .
Chunnacas na mairbh beò.
(and my love is at the Burn of
Hallaig, / a birch tree, and she has always been /. . . she is a birch, a
hazel, a straight slender young rowan / . . . the dead have been seen alive)[ii]
. Tá an argóint ann gur cuireadh a
lán a bhféadfaí a chur in iúl tríd an meafar tríd an domhan eile.
Nar tharla se ach le déanaí go
raibh tuiscintí meafracha bualte anuas ar neacha osnádúrtha.
glanadh ar shíul
na nArdchríoch
1981 educaton
(scotland) act gur aithníodh an gaidhlig go hoifigiúil
1777 highland
(gaelic ar dtús) society of london.
cin na héireann
nasctha níos mó leis an náisiúnachas
Mod a tosaíodh sa
bhliain 1892 in Oban
new gaels tar éis
2000 r nós na nuachainteoirí
2006 ar an
meánscoil a tosaíodh i dtús ama.
Sorley Maclean's
answer to Job
Máire Ní Annracháin
cloch a fhágáil ar charn, one
of humanity's enduring responses ahas been to produce text.
níos mó anois na riamh cheana
ce nach litríocht a thuilleadh í.
wisdom literature
go ndéantar iompú bun o scionn ar an rud gaelach go mbeadh
an trídhreach faoi bhláth agus ceannaire ar fónamh.
tha mo ghaol aige allt Hallaig...
tha i na beithe, na calltuinn,
'na caoruinn dhíreach sheang úir...
chunnacas na mairbh beó.
dar léi gur iarracht é seo ar an talamh bánaithe agus bás an
duine a athrú ina rud olc ar fad ach go dteipeann ar an bhfís
luaitear na scéálta traidisiúnta nuair a a sheoltaí laoch óg
le gníomartha gaisce a dhéanamh i dtíotha i bhfad as, an Ghréig agus an Spáinn
agus go mbíonn grá ar a fhilleadh dó da thoradh.
ach in An Roghainn
Ciamar a smoinichinn gun glacainn
an rionnag leugach óir,
...
Cha d'ghabh mise bás croinn ceusaidh
an éiginn chruaidh na Spáinn
(bhfuil seo iomarcach? á chur féin i gcomparáid le hÍosa? Is
dóigh liom go bhfuil.
is ciamar sin a choinnichinn
ri beithir-theine ghráidh?
the tunderboplt of love (caor thintrí)
Gaoir na h-Eórpa
simplí ag an tús
a nighean a chúil bhuidhe, throm-bhuidh ór-bhuidh,
fonn do bhéoil-sa 's gaoir na h-Eórpa
ach is an grá a bhuann ar deireadh
cha bhiodh masladh ar latha-ne searbh 'nad phóig-sa
arís eile is tábhachtaí an grá dó ná an rud polaitiúil
ceist an ghrá agus ceist pholaitiúil eorpach le hais a
chéile.
Tha an saoghal fhathast álainn /ged nach eil thu ann.'
léiríonn sé gur theip féinfhuath go pointe nach raibh ann
ach sríobh.
Caor thine- beothir-theine
an grá
mar ghalar
Níor shearbh masla ár laethanta phóg i do bhéal
a' bhrúid 's am meáirleach air ceann na h-Eórpa
's do bheul-sa uaill-dhearg san t-seann óran?
Clár na comharsheilbhe : forógra Pháirtí na gCumannach
aistriúchan Gaeilge Pairt c na hé
Marx agus Engels gur púca, nó taibhse, hobgoblin an Bhéarla
tá sé ag rá go mbéarfaidh grá na mna seo bua ar
bhochtaineacht na mná seo.
"long nan Daoine gu daors' a mhór-shluaigh"
Seo an dearcadh polaitiúil gurb ionann gan cloí le
cummanachas agus bheith daor.
Stailíneach a bhí ann go dtí lár na 1940dí
Is maith liom curaí, curaí le m'iógart, iógart le mo churaí, curaí le m'iógart 
