Seo na rudaí nár éirigh leo éalú ó m'fhillteán dréachtaí, agus cúpla rud fánach eile le cois...

Eoin P. Ó Murchú ag caint i gceanncheathrú Twitter faoi na meáin shóisialta agus an Ghaeilge.

Monday 5 August 2019

Gaelg


Alt é seo le Tomás Ó hÁinle ar Ghaeilge Mhanann (Gaelg) a scríobhadh don iris ollscoile COGAR! tamall de bhlianta ó shin. Tharla nár tháinig an t-eagrán a raibh sé beartaithe dó amach ariamh tá sé á fhoisliú anseo mar aon le hailt eile na hirise le go mbeidh teacht air. Tugann an t-alt cur síos ar chúrsaí Gaelg mar a  bhí tráth ar scríobhadh an t-alt
 
Er Graih Vannin as Yn Ghaelg
Un oie er lheh bunnys feed blein er-dy-henney traa va mee ronsaghey ny mast stashoonyn er y radio aym, cheayll mee dooinney loayrt ayns glare ennagh va gollrish Yernish. Ga dy row cowrey yn stashoon mean-honnagh lag dy-liooar, giare ny yei cheayll mee ny focklyn “Shoh Radio Vannin”. Va Yn Ghaelg cluinnit aym son yn chied keayrt as ta mee goail sym er  chengey ny mayrey Ellan Vannin neayr’s shen.
Hie mee gys Ellan Vannin son y chied keayrt ayns 1999 as haink mee ny whail Mark Kermode, Caairliagh Mec Vannin (shen y Partee Ashoonagh Vannin). Ta Mark ny Ghaelgeyr flaaoil agh va mee mollit er y fa nagh dod mee toiggal agh cor’ockle ny ghaa ayns gagh raa echey. Agh va Mark surransagh lhiam as booise dys Mark son y kenjallys as y cooney echey car ny bleeantyn. Chur Mark mee er enney da Brian Stowell, fer ynsee yindyssagh as feniaght er son Yn Ghaelg. Ren mee brastyllyn liorish Brian as ta y Ghaelg aym jannoo foays began er vegan neayr’s shen. Ren mee brastyllyn liorish Adrian Caine nurree neesht as ta mee cur my villey booise dys ymmodee sleih elley myrgeddin son nyn gooney.
Va Ned Madrell ny shen-Ghaelgeyr dooghyssagh s’jerree as traa hooar Ned baase ayns 1974, v’eh grait dy row Yn Ghaelg marroo lesh. Agh reir sleih-earrooyn oikoil ta 1662 Gaelgeyryn loayrt Gaelg ayns Mannin ec y traa t’ayn. Cre haink er “y glare marroo” eddyr y daa lhing er chor erbee?
Ny lurg baase Ned Madrell va shiartanse dy leih foast ayn as Gaelg oc va ynsit oc voish ny shenn-Ghaelgeyryn. As va shenn Ghaelgeyryn ry-chlashtyn foast er shenn-recortyssaghyn, ny mast oc ny recortyssaghyn va er jeant ec Commishoon Beeal-Arrish Nerin ayns Mannin sy vlein 1948. Hoshiaght she sheshaghtyn  arryltagh eigsoylagh va gobbragh son y çhengey gyn pohlldal oikoil erbee, agh nish ta Reiltys Vannin cooney aavioghey y çhengey neesht.
Va’n Cheshaght Ghailckagh currit er bun ayns 1899 da freayltys as ardjaghey ny Gaelgey as t’ad clou lioaryn as cur cooney da feaillaghyn lheid as Cooish neesht. She Brian Stowell ard-screeudeyr ny sheshaght. Ta Banglane Twoaie gobbragh er cooishyn Gaelgagh er y twoaie ayns Thie ny Gaelgey. Va Caarjyn ny Gaelgey currit er bun ayns1991 as t’ad cummal brastyllyn oie liorish Joan Caine ayns Balley Keeil Eoin.
Ta Mooinjer Veggey cummal ro-scoillyn as foddee paitçhyn aegey ynsaghey y Ghaelg as y chultoor eck trooid cloie, arraneyn as gammanyn. Ta queig possanyn ayn agh rere Adrian Caine, she yn possan jeh Mooinjer Veggey ec Braddan yn possan smoo scanshoil er yn oyr dy vel yn chooid smoo dy ny paitçhyn shen goll dys y Vunscoill Gaelgagh lurg y ro-scoill shen.
Hug Reiltys Vannin “Undinys Eiraght Vannin” er bun dy cur er oai cultoor er lheh yn Ellan as rish ymmodee bleeantyn ta argid er ve ry gheddyn dy chur cooney da'n chengey. Ta'n Undinys er phointeil e oaseir Gaelgagh as she Adrian Caine ta ny oaseir nish as yn ennym “Yn Greinneyder” currit er yn startey echey.

Ta ny currymyn ec Adrian goaill stiagh cooney lesh cur-chengey sy lught thie, ec ny ro-scoillyn as ayns ynsaght lane-Ghaelgagh. T’eh mooadaghey ymmyd y Ghaelg ayns ny kerrooyn theayagh, preevaadjagh as arryltagh. T’eh ny ynsyder  myrgeddin as t’eh gynsagh hoght lessoonyn dagh shiaghtyn, un phossan co-loayrtys as un possan son mummigyn/jishaghyn as babbanyn. Erskyn shen - ta mysh 80 dy leih ayns  brastyllyn oie echey. Ta Adrian jannoo ymmyd jeh saase Ulpan son yn chooid smoo ayns ny brastyllyn shen.

Chammah as shoh ta Adrian freayll rick er learnmanx.com as ram stoo er facebook as ec twitter: @greinneyder. Nish ta App LearnManx ry-gheddyn er Googleplay as iStore neesht, as rere lesh Adrian, ta LearnManx foddey ny share na App erbee ta ry-gheddyn ayns Yernish. As, ec y traa t’ayn,  s’feer shen, foddee.

Er y gherrid ta dellalyn as colughtyn traghtee cur cooney lesh y glare myrgeddin.
Nurree hug Sure IOM £6000 son yn app noa, Learnmanx as hug Lloyds TSB  £1500 son clou yn Gruffalo ayns Gaelg. Bee tooilley argid çheet voish lloyds son Gruffalo's Child. Ta Long & Humphrey's pohlldal yn Chooish dagh blein as ta colughtyn elley cooney nish as reesht.
Edjaghys
Ta 130 scoillaryn ec ro-scoillyn Mooinjer Veggey ec y traa t’ayn. Er lesh Mooinjer Veggey hene, cha nel aght ny share dy yannoo paitçhyn aegey aarloo son yn seihll as ymmodee glaraghyn aynjee na ynsee daa-hengagh ny mast y theay oc hene .
Ta 61 scoillaryn ayns Yn Vunscooil Ghaelgagh ayns Balley Keeil Eoin sy vlein shoh as rere Ard-venainshter Julie Matthews, bee 68 sy vunscoill sy vlein shoh cheet. Mychione y fwirran jeh, ta kiare ynseyderyn lane-emshyragh sy scoill as un ynseeyder elley ta gynsaghey daa laa dagh shiaghtin. Er lesh Julie, ta hene-reill ec yn vunscoill bentyn rish y Ghaelg agh t’ad fo rick y Rheynn Ynsee. Ta’n curriglym oc gollrish ny scoillyn elley ayns Mannin agh trooid Y Ghaelg.
Çheumooie jeh’n Vunscoill Ghaelgagh ta Gaelg goll er gynsagh ayns daa vunscoill elley syn ellan. Shegin da paitçhyn reih yn chooish hene. Ta mysh 1000 dy phaitçhyn jannoo Gaelg dagh blein agh cha nel monney reayms sy churriglym as cha nel ad jannoo dy liooar, er lesh Adrian Caine.
Traa ta paitçhyn goll er oie voish yn Vunscoill dys ny Mean-scoillyn, foddee paitçhyn jannoo Yn Ghaelg ayns y GCSE as Level A as s’liklee dy vel mysh shiaght studeyryn jannoo Level AS mleeaney. Er lesh Adrian,  ta’n Ghaelg ny stroshey ayns QE Jees as Ballakermeen na ayns ny mean-scoillyn elley ec y traa t’ayn.


Scríobh Tomás Ó hÁinle an t-alt seo i nGaelg (Gaeilge Mhanann) in 2013 don iris ollscoile COGAR! i gCOBÁC. Trí eagrán den iris a tháinig amach, agus faraor níor foilsíodh an t-eagrán deiridh a raibh an t-alt seo le bheith ann ariamh. Tá sé á roinnt anseo mar chuid de na hailt a foilsíodh ar an iris le go mbeidh sé ar fail do lucht an idirlín.

Mychione yn argane eddyr  Gaelg eginagh ny Gaelg reihyssagh, shegin da paitçhyn reih yn Ghaelg ayns Mannin.  Ta Adrian Caine gra nagh vel eh geearree cur er paitçhyn erbee jannoo Gaelg dy eginagh, er yn oyr nagh vel eh geearee cur corree er sleih nagh vel geearree jannoo ee. Ansherbee, ec y traa t’ayn cha nel argid ny ynsydeyryn dy liooar ayn noadyr son cur er dagh ooilley paitçhey jannoo yn Ghaelg dy eginagh.

C’raad ta Yn Ghaelg ry–gheddin?

She goll gys Mannin hene yn reih share, gyn dooyt, agh eddyr y daa hraa ta’n Ghaelg ry gheddin er yn ym-ysseraght, er Radio Vannin as er-linney neeshtagh.
Foddee ou geddyn yn App LearnManx voish Googleplay ny as iStore as ta ram stoo elley ry gheddyn er learnmanx.com/.
Ta ram claaraghyn Ghaelgagh er Radio Vannin www.manxradio.com  myrgeddin.
Ta “Traa dy Liooar” liorish Bob Carswell goll er gagh Jelune eddyr 17.00 as 18.00 as ta Bob er ash lesh “Clare ny Gael” gagh Jedoonee ec 20.00.
Gagh Jecrean ta “Shiaght Laa” goll er ec 18.05 as ta “Jamys Jeheiey”gagh Jeheiney eddyr 17.00 as 18.00.
She claar daa-hengagh feer-chadjin eh “Moghrey Jedoonee” liorish Brian Stowell gagh Jedoonee ec 10.00 as ta ram clashtynee ec Brian ayns Nerin.
My ta sym ayd ayns skeealyn naight daa-hengagh shiaghtinoil voish Ellan Vannin, sceeuit as recortit ec Brian Stowell, lhisagh oo jeeaghyn er – http://tiny.cc/tomqtw
Gow soylley je’n Ghaelg as heeym oo ayns Mannin dy gerrid!

No comments:

Post a Comment